پرسش:
دختری 20 ساله دارم که در دوران عقد جدا شده است. ما خانواده ای مذهبی هستیم. اما این دخترم جلوی نامحرم صورتش را آرایش می کند و همیشه مقیّد به رعایت حجاب نیست. فقط گاهی حجابش را رعایت می کند. وقتی به او تذکر می دهم، می گوید:"خودم می دانم که موهایم پیداست". اخیرا متوجه شدم که در تلگرام با چند مرد گفتگو می کند و عکس ردّ و بدل کرده است. به خاطر این رفتارهایش خیلی ناراحتم. لطفا راهنمایی ام کنید که چه کار کنم.

پاسخ:
در شرایط سختی قرار دارید. اختلاف میان والدین و فرزندان از قدیم وجود داشته است. قرآن کریم در سوره مبارکه هود، آیات 42 و 43 به نافرمانیِ فرزند حضرت نوح (علیه السلام) می پردازد. در تاریخ اسلام نیز فرزندان برخی از امامان معصوم نافرمانی های جدّی می نمودند؛ چنانکه فرزند امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) به نام «عبدالله اَفطَح» با امامتِ برادرش امام کاظم (صلوات الله و سلامه علیه) مخالفتِ علنی نمود.

توصیه های زیر را برای برخوردِ مناسب با دخترتان رعایت نمایید:

1- ارتباطِ دستوری با شکست مواجه می شود:
در دروه کودکی، پدر و مادر به فرزندِ خود دستور می دهند و امر و نهی می کنند. یعنی والدین در دوره کودکی و نوجوانی از بالا به فرزند خود نگاه می کنند؛ اما این نوع رابطه در دوره جوانی دیگر اثر ندارد. جوان دوست دارد مستقلّ باشد و تحت سلطه کسی قرار نگیرد. این مسأله باعث می‌شود هر گونه امر و نهی از طرفِ دیگران را تحمّل نکند و با آن مخالفت نماید. پس به هیچ وجه به دخترتان امر و نهی نکنید و برای هیچ کاری از فعل هایِ دستوری استفاده نکنید؛ چون او نه تنها به آن توجه نمی‌کند؛ بلکه خلاف آن را انجام می‌دهد. ارتباط در دوره جوانی باید به صورتی افقی باشد. یعنی پدر و مادر باید خود را در سطحی مساوی با فرزندشان بینند و به جای دستور و امر و نهی کردن؛ با تفاهم، همدلی و درکِ وضعیّتِ جوان با او ارتباطِ صحیحی برقرار نمایند.

هنگام انتقاد از رفتارش، نکات زیر را رعایت کنید:

الف) از رفتار انتقاد کنید نه از شخصیت دخترتان:
شخصیت هر فردی تقریبا ثابت و پایدار است. اما رفتار فرد، موقتی و قابل تغییر می باشد. به جای استفاده از جملاتی که شخصیت دخترتان را هدف قرار می دهد، هنگام انتقاد از رفتار قابل مشاهده دخترتان انتقاد کنید تا حساسیت زیادی ایجاد نکند.
مثال انتقاد از شخصیت دختر: بدحجاب هستی، بی دین هستی، بی توجه هستی.
هنگام انتقاد از رفتار دخترتان از قالب زیر (روش xyz+خواسته) استفاده کنید تا موثرتر باشد:
« وقتی که در موقعیتِ x ، عملِ y را انجام دادی، احساسِ z به من دست داد. میشه کار . را انجام دهی؟(خواسته)».
مثال: وقتی دیروز توی مهمونی(x) موهات رو بیرون انداختی(y) دِلخور شدم و غصه خوردم(z). میشه دیگه این کار را نکنی و بیشتر توی مهمونی ها رعایت کنی؟(خواسته).

ب) از کلماتی مثل «چرا» برای سؤال از رفتار دخترتان استفاده نکنید:
وقتی با کلمه «چرا» از دخترتان در مورد رفتارش سؤال می پرسید، تصور می نماید که در حال بازجویی از او هستید و می خواهید آزادی اش را محدود کنید. مثلا وقتی می خواهید به دخترتان بفهمانید که از رعایت نکردن حجاب ناراحت هستید، از جمله «چرا بی حجاب هستی؟» استفاده نکنید. به جای این جمله، از همان قالبِ بالا (روش xyz+خواسته) بهره بگیرید.
ج) از یادآوری نقاط مثبت غافل نشوید:
قبل از اینکه از نقاط ضعف فرزندتان صحبت کنید، نقاط قوتش را یادآوری کنید و قبل از هر انتقادی از او تعریف کنید. مثلا وقتی می بینید حجابش را رعایت می کند، همان لحظه از این کارش تعریف کنید و به او بگویید که چقدر از این کارش خوشحال می شوید. همچنین در گفت‌و‌گو‌هایتان بیان کنید همانطور که شما از او انتقاد می ‌کنید، او نیز می ‌تواند اشتباهات شما را بیان کند؛ چون بی عیب خداست. چنین رفتاری سبب می‌ شود دخترتان شما را آدم با انصافی بداند و حرف شما را بیشتر قبول کند.
د) اعتدال را رعایت کنید:
از دخترتان زیاد انتقاد نکنید. چون باعث می‌شود اهمیت حرف شما کم شود.

2- به شخصیت دخترتان احترام بگذارید:
بعضی از پدر و مادرها از این شکایت می کنند که فرزندان شان با آنها غیرمحترمانه برخورد می کنند. وقتی در این خانواده ها دقت می شود، مشاهده می گردد که فرزندانِ آنها سال ها در حال تماشا و ضبط رفتارهایِ غیرِمحترمانه یِ والدین در منزل بوده اند. رفتار والدین با یکدیگر یا با بقیه یِ اعضای خانواده یا فامیل یکی از دلایل رفتارهای اشتباه جوانان با خانواده شان است.مثلا تبعیض هایِ سَهوی بین فرزندان باعثِ عصبانیّتِ جوانان می شود و حتی رابطه بینِ فرزندان را به هم می زند. پس پدر و مادر ضمنِ رفتارکردن با همه فرزندان به صورتِ مساوی و عادلانه، باید به شخصیّت همه فرزندان احترام بگذارند.
3- اگر در میان دوستان دخترتان کسی هست که فرزندتان از او حرف شنوی دارد، بدون اطّلاع دخترتان، با او صحبت کنید و از او بخواهید «بدون اشاره به حرف شما»، با دخترتان به تدریج صحبت کند و او را کم کم با خوشرویی راهنمایی نماید و از او بخواهد که بیشتر به حرف های پدر و مادرش گوش کند.

4- با دخترتان لجبازی نکنید.
5- خواسته خودتان را بر فرزندتان تحمیل نکنید.
6- خطاها و لجبازی و مخالفت های فرزندتان، را نادیده بگیرید. در مقابل فحش و جسارت فرزندتان بی تفاوت باشید و اصلا عکس العمل نشان ندهید. می دانید که فحش دیگران تأثیر فیزیکی در ما ایجاد نمی کند.
7- در بین جمع و فامیل، شخصیت دخترتان را حفظ نمایید و از او در جمع به دلایلِ مختلف (حتی مسائل کوچک) تشکّر و قدردانی نمایید. زمان هایی که دخترتان حجاب را رعایت می کنید، فورا با کلامتان او را تشویق کنید و بگویید که چقدر از این رفتارش خوشحال می شوید.

8- دخترتان را موجودی بی خاصیت معرفی نکنید.
9- از کوچک کردن دخترتان به شدّت پرهیز نمایید و همیشه سعی کنید که ایشان را دختری شایسته معرفی و از کارهایی که برای شما انجام داده، تشکر و قدردانی کنید.
10- سعی کنید به زندگی خوشبین باشید و به کل اعضای خانواده به صورت مساوی محبت کنید.
11- عدالت بین فرزندان را مراعات کنید.
12- اگر زود عصبانی می شوید؛ مهارت کنترل خشم را بیاموزید. یعنی «هر بار که عصبانی شُدید، ۲۴ قدم بردارید؛ طوری که انگار مثل یک بندباز روی یک طناب راه می روید. سپس بنشینید. انگشت اشاره دست راست را بین دو ابرو بگذارید و تا ده بشمارید.‌ بعد کمی آب سرد بخورید».
13- بسیار سعی نمایید به عنوان یک فرد مسلمان، دستورات دینی را رعایت نمایید تا هم الگویی برای فرزندتان باشید و هم بهانه ای برای عیب جویی علیهِ دین و دینداران به دستش ندهید.
14- خواسته های فرزندتان را باور داشته باشید. ایشان هم انسان است و دارای فکر و اراده است. به فکر و خواست ایشان احترام بگذارید و هرگز به خاطر داشتن عقیده ای، مسخره اش نکنید.

15- قدرت زبان نرم را دست کم نگیرید. در گذشته جادوگرها با حرکات عجیب و غریب مردم را جادو می کردند. اما امروزه افرادِ کاردان، انسان ها را با زبانشان سحر و جادو می نمایند. توانایی خود را در این زمینه تقویت نمایید. شما می توانید.
16- هرگز نباید انتظار داشته باشید که دختر جوانِ تان مثل شما فکر کند و هر آنچه که توقع دارید برآورده نماید. با فرزندتان همان گونه برخورد کنید که با جوانان مردم برخورد می نمایید.

17- برای اینکه ان شاءالله مشکلتان حل شود، زیاد صلوات بفرستید. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌ علیه‌ و آله و سلّم) فرمودند:«هر کس بر محمد و بر خاندان محمد صد صلوات بفرستد، خداوند تعالی صد حاجتش را برآورده می سازد»⁽¹⁾.
18- اگر این توصیه ها را انجام دادید و نتیجه نگرفتید، به همراه دخترتان به یک روانشناس و مشاورِ متعهّد و خِبره مراجعه نمایید. شاید دخترتان از شما حرف شنوی نداشته باشد؛ اما از یک روانشناس و مشاور خانواده خبره حرف شنوی داشته باشد.

پی نوشت:
1: ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت (علیهم السلام)، صفحه355، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیّة، تهران، 1427.