بنابراین ویژگی اصلی و عمده دوست برای یک انسان مسلمان و مؤمن در راه بودن است . اگر کسی در راه خدا باشد ، و هدف و انگیزه اش وصول به خدا و خدایی شدن باشد ، به طور قطع شرایط دیگر را نیز خواهد داشت ؛ زیرا شرایط جزئی همه زیر مجموعه و نتیجه ایمان و در راه خدا بودن فرد است .

البته برای این منظور نیاز به خودشناسی هم وجود دارد . یعنی باید انسان ببیند خودش اهل راه هست یا نه؟! اگر اهل راه بود؛ خوب طبیعی است که باید دوست او نیز اهل راه باشد. اگر در این زمینه اشتباه بکند؛ این خطر وجود دارد که در اثر معاشرت با دوست گمراه ؛ او نیز از مسیر عبودیت و کمال خارج شود و گمراه گردد   بنابراین با این بیان و معیار؛ ضرورت دقت در این زمینه کاملاً مشهود و سرنوشت ساز است  حضرت امیرعلیه السلام فرمود: «هنگام از بین رفتن قدرت انسان، دوست از دشمن شناخته مى‏گردد»

ملاک‏هاى دوست خوب‏

افزون بر آنچه بیان کردیم ، در قرآن کریم و روایات اهل بیت‏علیهم السلام، ملاک‏هاى مهم دیگرى براى دوست خوب بیان شده که به اختصار بعضى از آنها بیان می کنیم:

1. دوست خوب کسی است که آراسته به صفات ایمان واخلاق باشد.

در این باره قرآن کریم به پیامبر خدا (ص) دستور می دهد:  "وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَع‌َ الَّذِین‌َ یَدْعُون‌َ رَبَّهُم بِالْغَدَوَة‌ِ وَ الْعَشِی‌ِّ یُرِیدُون‌َ وَجْهَه‌ُو وَ لاَ تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُم‌ْ تُرِیدُ زِینَة‌َ الْحَیَوَة‌ِ الدُّنْیَا با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می‌خوانند ، و تنها ذات او را می‌طلبند ؛ هرگز چشم‌های خود را به خاطر زینت‌های دنیا از آن‌ها برمگیر ." 1

در حقیقت کسی که به یاد خدا باشد ، هدفش جز رسیدن به او نمی باشد 

 2. عاقل و خردورز است

حضرت على‏علیه السلام فرمود: « بیشترین درستى‏ها و خوبى‏ها، در همراهى و دوستى با صاحبان عقل و درایت است .» 2

  3. خیانت پیشه، ستم کار و سخن چین نباشد

امام صادق‏علیه السلام فرمود : « از سه گروه بر حذر باش! خیانت کار، ظالم و سخن چین ؛ زیرا کسى که به نفع تو به دیگران خیانت کند ، روزى خواهد آمد که به خودت نیز خیانت کند! شخصى که به جانبدارى از تو، حق دیگران را پایمال نماید و به ظلم عادت کند ، بالأخره به تو نیز ظلم خواهد کرد! و انسان سخن‏چین ، همان طور که سخن دیگران را پیش تو مى‏آورد ، سخن تو را نیز نزد دیگران خواهد

4. آنچه براى خود مى‏پسندد، براى تو نیز بپسندد و آنچه را که براى خویش نمى‏خواهد ، براى تو نیز نخواهد

رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله فرمود : « در مصاحبت و رفاقت کسى که آنچه را براى خود مى‏خواهد براى تو نخواهد، هیچ خیر و فایده‏اى وجود ندارد». 4

5. قطع کننده رحم نباشد

 امام باقرعلیه السلام فرمود: « پدرم امام سجادعلیه السلام مرا نصیحت فرمود: اى پسرم! از رفاقت با کسانى که قطع رحم‏کنند ، بپرهیز؛ زیرا من آنها را در قرآن شریف سه بار مورد لعن و نفرین پروردگار یافتم .» 5

شخصى که با نزدیکان خود، نتواند معاشرت و هم زیستى صحیح داشته باشد - در حالى که آنان با وى از یک خانواده و فرهنگ و گوشت و خون مى‏باشند - چگونه مى‏تواند با غیر خویشاوندان رفاقت صمیمانه داشته باشد.

6. عیب‏جو نباشد

امام على‏علیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانى که عیب‏جو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصى، از ضرر آنان سالم نمى‏ماند و طعمه عیب‏جویى‏هاى آنان خواهد شد » .6

7. از دشمنان خدا نباشد

امام على‏علیه السلام فرمود: « مبادا دشمنان خدا را دوست بدارى یا دوستى را نثار کسى جز دوستان خدا کنى!! هر کس مردمى را دوست بدارد ، با آنان محشورخواهد شد ».7

امام على‏علیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانى که عیب‏جو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصى، از ضرر آنان سالم نمى‏ماند و طعمه عیب‏جویى‏هاى آنان خواهد شد»

راه‏هاى دوست‏آزمایى

در روایات ، راه‏هاى متعددى براى امتحان دوستان بیان شده است؛

1. در حال بى‏نیازى و فقر، دوستى او عوض نشود

 امام باقرعلیه السلام فرمو: « بدترین دوست کسى است که تو را به هنگام بى‏نیازیت حفظ کند و به وقت تنگدستى رها سازد 

2. به هنگام عصبانیت، بدگویى تو را نکند

 امام صادق‏علیه السلام فرمود: « دوستى که سه بار از تو عصبانى شد ؛ ولى بدگویى تو را نکرد و کلام ناسزا از دهانش خارج نشد، او را براى خود نگه‏دار».9

3. به نماز اهمیت بدهد

 قرآن مى‏فرماید: « اى اهل ایمان! با آن گروه از اهل کتاب و کافران که دین شما را به بازیچه گرفتند، دوستى مکنید. زمانى که شما نداى نماز بلند مى‏کنید ، آن را به مسخره و بازى مى‏گیرند ؛ زیرا آن قوم مردمى نادان وبى‏خردند»10.

4. در هنگام سختى و راحتى انسان، اهل نیکى باشد.

 امیرالمؤمنین‏علیه السلام فرمود: «دوستان در سختى‏ها امتحان مى‏گردند».11

5. هنگام از بین رفتن توانایى انسان، دوستى‏اش از بین نرود

حضرت امیرعلیه السلام فرمود: «هنگام از بین رفتن قدرت انسان، دوست از دشمن شناخته مى‏گردد».12

در پایان یادسپارى این نکته مورد توجه است که:

انسان نباید  تنها در جست و جوى این اوصاف در دیگران باشد؛ بلکه خود نیز باید سعى کند تا موارد یاد شده را رعایت کند. آن گاه خواهد دید که چقدر از صفات نکوهیده وى، از بین رفته و در مقابل، به چه صفات پسندیده‏اى مزین شده است.

افزون بر آن آراسته شدن به چنین اوصافى، بهترین زمینه یافتن این گونه از دوستان است؛ چرا که نیک سیرتان نیز به انسان‏هاى نیک سیرت عشق ورزیده و در جست و جوى دوستى با آنهایند و با دیدن چنین ویژگى‏ها و علایقى در اشخاص، زودتر با آنها رابطه برقرار کرده و خود را به آنان ملحق مى‏کنند